अवांतर वाचनाचे महत्त्व... ✍️

🔰 वाचन संकल्प महाराष्ट्र : 1 ते 15 जानेवारी 2025 वाचन पंधरवडा

लेख क्र. 6 - आजचा लेख : अवांतर वाचनाचे महत्त्व... ✍️

" जिथे वाचन आहे, तिथे विचार आहे, आणि जिथे विचार आहे, तिथे विकास आहे." 

दिनांक 1 जानेवारी ते 15 जानेवारी ह्या पंधरवढ्यात महाराष्ट्र शासनाने जाहीर केलेल्या 'वाचन संकल्प महाराष्ट्र ' ह्या प्रकल्पाबद्दल मागे एका पोस्टला आपण सर्वांनी लाखाची भर टाकल्याने माझ्या वाचन प्रेरणा चळवळीला उत्साहाची लाट आल्याने खूप साऱ्या वाचकांनी मला काही सकारात्मक सूचना दिल्या त्याबद्दल धन्यवाद मित्रांनो...

 

आजच्या शालेय आणि महाविद्यालयिन विद्यार्थ्यासह विविध समाज माध्यमांवर ज्ञानकण शोधणाऱ्या वाचकांसाठी बेस्ट सेलर पुस्तकांची नुसती यादी प्रकाशित करण्यापेक्षा त्या त्यां पुस्तकातील जीवन उपयोगी मूल्यं, त्याची समाजभिमुखता, काळानुरूप होणाऱ्या बदलांमधील अनुकलता, जीवन प्रेरणा, विविध प्रकाशनांनी मराठीत उपलब्ध करून दिलेल्या प्रादेशिक भाषा आणि जागतिक किर्तीच्या पुस्तकातील वेगळेपण मराठी वाचकांसाठी ज्ञान-पर्वंणी ठरावी ह्या हेतूने मी स्वतः काही पुस्तकांचं केलेलं ज्ञानार्जन आपणा सर्वाच्या सेवेत ह्या वाचन पंधरवढ्यातलं आजचा लेख ' अवांतर वाचनाचे फायदे...'

शालेय किंवा महाविद्यालयीन अभ्यासक्रमातील विषय वाचणे शिक्षणाचा मुख्य भाग आहे, परंतु अवांतर वाचन म्हणजे त्या अभ्यासाच्या कक्षा रुंदावण्याचे साधन आहे. हे वाचन शालेय पाठ्यपुस्तकांपलीकडे जाऊन वेगवेगळ्या विषयांवर आधारित साहित्य, कादंबऱ्या, आत्मचरित्रे, कथा, कवितांमधून आपल्या ज्ञानाचा आणि विचारसरणीचा विस्तार करते.

अवांतर वाचन म्हणजे निव्वळ करमणुकीसाठी किंवा वेळ घालवण्यासाठी वाचन नव्हे, तर त्याद्वारे ज्ञान, प्रेरणा, विचारमंथन, आणि आत्मविकासाची प्रक्रिया घडवून आणतो. आजच्या गतिमान जीवनात, अवांतर वाचन हे व्यक्तिमत्त्व विकासाचे एक महत्त्वाचे साधन ठरले आहे.

🎓 अवांतर वाचनाचे महत्त्व....

1. ज्ञानाचा विस्तार:✍️

अवांतर वाचन आपल्याला वेगवेगळ्या विषयांची माहिती देते. उदाहरणार्थ, विज्ञान, इतिहास, तत्त्वज्ञान, राजकारण, कला, आणि साहित्यातील विविध पैलू समजून घेण्यासाठी वाचन उपयुक्त ठरते. पुस्तकांचे पान पलटताना आपण नवनवीन गोष्टी शिकतो, ज्यामुळे आपला दृष्टिकोन व्यापक होतो.

2. विचार करण्याची क्षमता वाढते:✍️

अवांतर वाचनामुळे मेंदूला नवीन विषयांवर विचार करण्याची सवय लागते. उदाहरणार्थ, "स्टीफन हॉकिंग" यांच्या पुस्तकांमधून आपण विश्वाचे रहस्य समजून घेण्याचा प्रयत्न करतो, तर "डेल कार्नेगी" यांच्या साहित्यामुळे संवाद कौशल्य सुधारण्यास मदत होते.

3. भावनिक समृद्धता:✍️

कथा आणि कादंबऱ्या वाचताना आपण त्या पात्रांच्या भावनांशी जोडले जातो. त्यांच्या संघर्षांमधून आपल्याला सहानुभूती, करुणा, आणि समज यांचे महत्त्व समजते. उदाहरणार्थ, "अ‍ॅन फ्रँकची डायरी" वाचताना दुसऱ्या महायुद्धातील दुःखाचा अनुभव घेतो आणि मानवी जिद्द समजते.

4. भाषा कौशल्याचा विकास:✍️

विविध प्रकारचे साहित्य वाचल्याने आपली भाषाशैली सुधारते. नवीन शब्दसंग्रह मिळतो, वाक्यरचना अधिक प्रभावी होते, आणि विचार व्यक्त करण्याची क्षमता विकसित होते. विशेषतः साहित्य वाचणे, जसे की कवी संदीप खरे यांच्या कवितांमुळे मराठी भाषेची गोडी वाढते.

5. प्रेरणा आणि आत्मविकास:✍️

प्रेरणादायी आत्मचरित्रे वाचून जीवनातील अडथळ्यांवर मात करण्याची प्रेरणा मिळते. उदाहरणार्थ, डॉ. ए.पी.जे. अब्दुल कलाम यांचे "विंग्स ऑफ फायर" हे पुस्तक आपल्याला स्वप्न पाहण्याची आणि ती पूर्ण करण्यासाठी मेहनत करण्याची जिद्द देते.

🔰अवांतर वाचनाचे फायदे... ✍️

1. नवीन दृष्टिकोन विकसित होतो:

प्रत्येक पुस्तक आपल्याला एका नवीन जगात घेऊन जाते. जसे की, "रिच डॅड पुअर डॅड" सारखी पुस्तके आर्थिक स्वावलंबनाचे महत्त्व सांगतात, तर "द अल्केमिस्ट" सारख्या कादंबऱ्या स्वप्नांचा पाठपुरावा कसा करावा, याचे मार्गदर्शन करतात.

2. सांस्कृतिक समज वाढते:

विविध लेखकांचे साहित्य वाचल्याने आपल्याला वेगवेगळ्या संस्कृती, परंपरा, आणि जीवनशैलींची माहिती मिळते. उदाहरणार्थ, रस्किन बॉंड यांच्या कथांमधून हिमालयीन जीवनाचा अनुभव मिळतो, तर चिमामांडा अडिची यांचे साहित्य आफ्रिकन संस्कृतीची ओळख करून देते.

3. समस्या सोडवण्याची क्षमता विकसित होते:

विविध प्रकारच्या कथांमधून आपल्याला समस्या सोडवण्यासाठी नवीन दृष्टिकोन मिळतो. उदाहरणार्थ, शेरलॉक होम्सच्या कथा वाचताना आपले निरीक्षण कौशल्य वाढते आणि समस्येकडे तार्किक दृष्टिकोनाने पाहण्याची सवय लागते.

4. करमणूक आणि मानसिक शांती:

वाचन हे करमणुकीचे प्रभावी साधन आहे. कधी हसवणाऱ्या कथा, तर कधी रोमांचक साहस आपल्याला ताणतणावापासून मुक्त करतात. उदाहरणार्थ, जूल्स वर्नच्या "अ राउंड द वर्ल्ड इन 80 डेज" या पुस्तकातील साहस वाचताना आपण त्या प्रवासाचा भाग होतो.

5. निराशेतून प्रेरणेकडे प्रवास:

अवांतर वाचन आपल्याला निराशेतून बाहेर पडण्यासाठी मदत करते. उदाहरणार्थ, "मॅन'स सर्च फॉर मीनिंग" या विक्टर फ्रँकल यांच्या पुस्तकातून जीवनाच्या खऱ्या अर्थाचा शोध लागतो.

जगातील प्रसिद्ध आणि महान माणसानीं अवांतर वाचनाचं महत्व विशद केलंय..

1. महात्मा गांधी

गांधीजींनी "जॉन रस्किन" यांचे "अन्टू धिस लास्ट" वाचले, ज्याने त्यांना सत्याग्रह आणि साध्या जीवनशैलीचा मार्ग स्वीकारण्यास प्रेरित केले.

2. डॉ. ए.पी.जे. अब्दुल कलाम

डॉ. कलाम यांनी त्यांच्या आत्मचरित्रामध्ये उल्लेख केले आहे की वाचनामुळेच त्यांना विज्ञानाची आवड निर्माण झाली आणि त्यांनी आपल्या स्वप्नांसाठी मेहनत केली.

3. जावेद अख्तर

प्रसिद्ध कवी आणि गीतकार जावेद अख्तर यांनी आपले विचार विकसित करण्यासाठी विविध प्रकारचे साहित्य वाचले. त्यांची कविता आणि गाणी त्यांच्या वाचन संस्कृतीचा प्रत्यय देतात.

4. मार्क झुकरबर्ग

फेसबुकचे संस्थापक मार्क झुकरबर्ग यांनी वाचनाचे महत्त्व जाणून स्वतःला दर महिन्याला एक नवीन पुस्तक वाचण्याचे उद्दिष्ट दिले होते. त्यांनी विविध विषयांवरील पुस्तकं वाचली, ज्यामुळे त्यांचा व्यवसाय दृष्टिकोन विकसित झाला. त्यांचे वाचन केवळ वैयक्तिक विकासासाठी नव्हे, तर फेसबुकसारख्या जागतिक प्लॅटफॉर्मच्या यशासाठी देखील महत्त्वाचे ठरले.

5. नेल्सन मंडेला

नेल्सन मंडेला यांनी तुरुंगवासादरम्यान प्रचंड वाचन केले. त्यांनी वाचनाच्या माध्यमातून स्वातंत्र्य, समानता, आणि मानवतेचे तत्त्वज्ञान आत्मसात केले. त्यांच्या जीवनातील संघर्षांमध्ये वाचनाने त्यांना आधार दिला. त्यांनी म्हटले आहे की, "शिक्षण हे जग बदलण्यासाठीचे सर्वात प्रभावी साधन आहे."

6. अल्बर्ट आईनस्टाईन

अल्बर्ट आईनस्टाईन यांनी विज्ञानाबरोबरच तत्त्वज्ञान, साहित्य, आणि कलेच्या पुस्तकांचे वाचन केले. त्यांच्या म्हणण्यानुसार, "कल्पनाशक्तीला चालना देण्यासाठी साहित्याचे वाचन गरजेचे आहे." त्यांच्या सैद्धांतिक संशोधनाच्या पाठीमागे वाचनाने महत्त्वाची भूमिका बजावली.

7. बिल गेट्स

मायक्रोसॉफ्टचे संस्थापक बिल गेट्स हे अवांतर वाचनाचे एक आदर्श उदाहरण आहेत. ते दरवर्षी 50 हून अधिक पुस्तके वाचतात. त्यांनी म्हटले आहे की, "पुस्तके वाचल्यामुळे मला जग समजून घेण्याची नवी दृष्टी मिळते." त्यांनी शास्त्र, इतिहास, आणि तंत्रज्ञाना संदर्भातील पुस्तकांवर भर दिला आहे, ज्यामुळे ते एका प्रभावी नेत्याच्या रूपात घडले.

8. ओप्रा विन्फ्रे

जगप्रसिद्ध टीव्ही होस्ट ओप्रा विन्फ्रे यांनी वाचनाचे महत्त्व ओळखून "ओप्रा बुक क्लब" ची स्थापना केली. त्यांनी म्हटले आहे की, "पुस्तके म्हणजे जीवनाला आकार देणारे आणि आत्म्याला चालना देणारे साधन आहेत." त्यांच्या यशस्वी कारकिर्दीत वाचनाचे मोठे योगदान आहे.

महान व्यक्तींच्या जीवनातील वाचनाच्या भूमिकेवरून असे दिसते की वाचन हे केवळ करमणुकीचे साधन नाही, तर ते जीवन बदलणारे आहे. वाचनातून मिळणारे ज्ञान, दृष्टिकोन, आणि प्रेरणा आपल्याला आव्हानांवर मात करण्यासाठी सज्ज करतात. त्यांनी वाचनाला त्यांच्या जीवनाचा अविभाज्य भाग बनवले आणि जग बदलण्यासाठी त्याचा उपयोग केला.

आपल्यालाही या व्यक्तींच्या जीवनातून प्रेरणा घ्यायला हवी आणि वाचनाच्या सवयीला प्राधान्य द्यायला हवे. "जे वाचतात, तेच शिकतात; आणि जे शिकतात, तेच मोठ्या गोष्टी साध्य करतात."

🔰अवांतर वाचनाचे प्रकार...

1. आत्मचरित्रे आणि चरित्रे:

प्रेरणादायी व्यक्तींच्या जीवनप्रवासातून आपण त्यांचे संघर्ष, जिद्द, आणि यशाचा प्रवास समजू शकतो. उदाहरणार्थ, "स्टीव जॉब्स" चे जीवनचरित्र.

2. प्रवासवर्णने:

प्रवासवर्णने वाचून आपण जगातील वेगवेगळ्या ठिकाणांचा अनुभव घेऊ शकतो. उदाहरणार्थ, "राहुल सांकृत्यायन" यांची प्रवासवर्णने....

3. साहित्यकृती:

कथा, कादंबऱ्या, आणि कवितांमधून आपण विविध कल्पनाविश्वाचा शोध घेऊ शकतो.

4. विज्ञानविषयक पुस्तकं:

"स्टीफन हॉकिंग" यांची पुस्तके वाचून आपल्याला विज्ञानाचे गूढ समजते.

5. तत्त्वज्ञान:

तत्त्वज्ञानातील पुस्तकांमुळे आत्मचिंतन आणि विचार करण्याची सवय लागते.

सध्याच्या काळातील अवांतर वाचनाची आवश्यकता..

आजचा काळ हा माहितीच्या महापुराचा आहे, परंतु योग्य माहिती निवडून त्याचा विचार करण्याची क्षमता अवांतर वाचनाने विकसित होते. वाचनामुळे माणूस मानसिकदृष्ट्या सशक्त बनतो आणि सतत शिकण्याची प्रक्रिया सुरू ठेवतो.

अवांतर वाचन हे जीवन समृद्ध करणारे साधन आहे. ते आपल्याला ज्ञान, प्रेरणा, आणि वैचारिक समृद्धी देते. यामुळे केवळ आपली बौद्धिक क्षमता वाढते असे नाही, तर भावनिक स्थैर्य आणि आत्मविश्वासही वाढतो. वाचनामुळे आपण एका व्यक्तीमधून जगातील अनेक व्यक्तिमत्त्वांचे अनुभव घेऊ शकतो.

"चांगले पुस्तक म्हणजे शांत गुरु आहे" या विचारानुसार, अवांतर वाचनाचे महत्त्व ओळखून आपल्या जीवनाचा तो एक अविभाज्य भाग बनवायला हवा. जिथे वाचन आहे, तिथे विचार आहे, आणि जिथे विचार आहे, तिथे विकास आहे.

-एक पुस्तकप्रेमी 

-लेख संकलन आणि संपादन इंटरनेटवरील माहितीवरून.✍🏻

#विद्यार्थीमित्र प्रा.रफीक शेख 

🎓 डॉ. ए.पी.जे.अब्दुल कलाम विद्यार्थी फाउंडेशन, परभणी.

https://www.vidhyarthimitra.com 

#वाचनसंकल्पमहाराष्ट्र, #आम्हीं_पुस्तकप्रेमी, #विद्यार्थीमित्र, #वाचनचाळ 

#वाचनचळवळ, #bookstagram, #readingcommunity,#मराठीसाहित्यिक, #एकता, #पुस्तकप्रेमीपुणेकर, #पुस्तक, #पुस्तकप्रेमी, #bookshelf