"संस्कारक्षम शिक्षण जीवनाला योग्य दिशा देते."

चांगले शिक्षक:  शिक्षक अनंतकाळ प्रभावित करतो. प्रभाव कुठे थांबतो हे तुम्हाला कधीच कळत नाही.

भावी पिढी घडवण्यात शिक्षकांची भूमिका महत्त्वाची असते. ते तरुण मुलांशी वागत आहेत जे जीवन आणि उर्जेने परिपूर्ण आहेत. शिक्षक नैसर्गिक क्षमता आणि कौशल्ये जोपासतात आणि मुलांना भविष्यासाठी तयार करतात. एक शिक्षक म्हणून, तुम्ही एक आदर्श बनले पाहिजे आणि तुमच्या विद्यार्थ्यांना प्रेरित केले पाहिजे. वेगवेगळे विद्यार्थी वेगवेगळ्या पार्श्‍वभूमीतून येत असतील आणि त्यांचे शिक्षक या नात्याने तुमच्यात त्यांची उन्नती करण्याची आणि बदल घडवून आणण्याची ताकद आहे. शिक्षक जीवन बदलतात आणि म्हणूनच अध्यापन हा जगातील सर्वात महत्त्वाचा व्यवसाय आहे.

शिकवणे हे सर्वात अवघड काम आहे. शिक्षकासाठी आवश्यक असलेल्या महत्त्वाच्या अध्यापन कौशल्यांची आम्ही सविस्तर चर्चा केली होती. प्रत्येक विद्यार्थ्याला शिक्षकामध्ये काही व्यक्तिमत्व गुण आणि गुण असतात ज्यांची अपेक्षा असते. तुम्ही विद्यार्थी म्हणून कसे होता ते आठवते? तुमचा आवडता शिक्षक कोण होता? मला खात्री आहे की लाठ्या आणि दगड घेऊन आत आलेला कोणी नव्हता.

विद्यार्थ्यांना घाबरवल्याने त्यांना त्यांचे काम करायला लावले जात असले तरी, कठोर असण्याचा त्यांना दीर्घकाळ फायदा होणार नाही. तुम्ही ज्या शिक्षकांकडे पाहतात त्यांच्याकडून प्रेरणा घ्या आणि शिकणे आणि वाढणे कधीही थांबवू नका. 

खाली सूचीबद्ध केलेले काही गुण तुमच्याकडे नाहीत असे तुम्हाला वाटत असल्यास, काळजी करू नका. हे तुम्हाला चांगल्या शिक्षकात कमी करत नाही. तुम्ही नेहमी प्रयत्न करू शकता आणि तुमच्या वर्गात आणि जीवनात नवीन गोष्टी अंतर्भूत करू शकता.

चांगल्या शिक्षकाचे सर्वात महत्त्वाचे गुण कोणते आहेत?

1. सहानुभूती:

शिक्षकाचा सर्वात महत्त्वाचा गुण म्हणजे सहानुभूती. ही गुणवत्ता उदाहरणाद्वारे समजून घेऊ.

कल्पना करा की तुम्ही तुमच्या वर्गात आहात आणि असा एक विद्यार्थी आहे जो सतत त्याच्या/तिच्या परीक्षेत खराब कामगिरी करतो. तुम्ही त्यांना अभ्यास करण्याचा सल्ला दिला होता आणि तरीही त्यांना कमी गुण मिळतात. आता, तुम्हाला राग येणे स्वाभाविक आहे कारण तुम्ही प्रयत्न करूनही, मुलाची कामगिरी चांगली होत नाही. तथापि, त्यांच्या आत काय चालले आहे आणि ते कोणत्या प्रकारच्या परिस्थितीतून जात आहेत हे तुम्हाला माहीत नाही. जर मुलाला त्यांच्या कुटुंबात समस्या येत असतील किंवा त्यांना शिकण्यात अक्षमता असेल तर काय? एक शिक्षक म्हणून, तुम्हाला त्यांच्या परिस्थितीत स्वतःला ठेवण्याची आणि तुमचा विद्यार्थी म्हणून विचार करणे आवश्यक आहे. सहानुभूती हीच असते. आपण विद्यार्थ्याला समजून घेणे आणि उपलब्ध असणे आवश्यक आहे.

2. सर्जनशीलता:

तुम्हाला आठवते का तुम्ही विद्यार्थी म्हणून कसे होता? तुम्ही तुमच्या वर्गाचा आनंद लुटला की धड्यांदरम्यान तुम्हाला कंटाळा आला होता? शिक्षक म्हणून, तुम्हाला तुमच्या विद्यार्थ्यांना कंटाळा येणार नाही याची काळजी घ्यावी लागेल. विद्यार्थ्यांसाठी स्वारस्य आणि लक्ष गमावणे सामान्य आहे. ते तुमचे ऐकत आहेत याची खात्री कशी कराल? उत्तर सोपे आहे, सर्जनशील व्हा! आदर्श शिक्षकाचा एक महत्त्वाचा गुण म्हणजे सर्जनशीलता. सर्जनशील होऊन, तुम्ही तुमचे वर्ग मनोरंजक बनवू शकता. वर्गात जीवन भरण्यासाठी तुम्ही विविध ऑनलाइन अध्यापन साधनांची मदत वापरू शकता. जसजसे अधिकाधिक लोक ऑनलाइन वर्ग आणि ऑनलाइन अध्यापनाकडे वळत आहेत, तसतसे वर्गात सर्जनशीलतेची गरज अधिक महत्त्वाची झाली आहे.

3. संप्रेषण:

शिक्षकाच्या चांगल्या गुणांबद्दल बोलत असताना, संवाद कौशल्य गमावले जाऊ शकत नाही. संप्रेषणाचा विचार केल्यास, बर्‍याच गोष्टी चुकीच्या होऊ शकतात. असे म्हणतात की संवादाची सर्वात मोठी अडचण ही चुकीची समजूत घालणे आहे. सोप्या भाषेत सांगायचे तर, एक शिक्षक म्हणून, तुम्हाला असे वाटेल की तुम्ही चांगले संवाद साधत आहात. परंतु, लक्षात ठेवण्यासाठी काही मुद्दे आहेत:

नेहमी अभिप्राय आमंत्रित करा, तुमच्या विद्यार्थ्यांना ते समजले आहे का ते विचारा. मुक्त संवादासाठी एक व्यासपीठ तयार करा. त्यांच्या प्रादेशिक भाषेत बोला आणि तुमच्या विद्यार्थ्यांना हमी द्या की वर्ग ही एक सुरक्षित जागा आहे. जेव्हा शिक्षक कठोर आणि कठोर भूमिका घेतात आणि संप्रेषण एक मार्ग बनते, तेव्हा त्यात जास्त शिक्षण गुंतलेले नसते. ना विद्यार्थ्यासाठी ना शिक्षकासाठी.

संप्रेषण नेहमीच मौखिक असण्याची गरज नाही, शिक्षकाने गैर-मौखिक संकेत निवडले पाहिजेत आणि तिथेच शिक्षकाच्या वास्तविक गुणांची चाचणी घेतली जाते. शिक्षकांसाठी मजबूत शाब्दिक आणि गैर-मौखिक संवाद कौशल्ये असणे महत्वाचे आहे.

4. परस्पर कौशल्य:

आंतरवैयक्तिक कौशल्ये आणि संवाद कौशल्ये यांचा एकमेकांशी जवळचा संबंध आहे. तुम्ही तुमच्या विद्यार्थ्यांशी आणि त्यांच्या पालकांशी किती चांगला संवाद साधता त्यावरून तुमच्या त्यांच्याशी असलेल्या संबंधाचे स्वरूप निश्चित होईल. मजबूत परस्पर संबंध प्रस्थापित करण्यासाठी परस्पर संवाद महत्वाचा आहे. वर नमूद केल्याप्रमाणे, शिक्षकाने विद्यार्थ्याच्या सर्वांगीण विकासाचे ध्येय ठेवले पाहिजे. उदाहरणार्थ, केवळ त्यांचे शिक्षण महत्त्वाचे नाही. हे त्यांचे वर्तन, त्यांची शिष्टाचार, त्यांची वृत्ती आणि बरेच काही आहे. विद्यार्थी हे साध्य करतात याची खात्री करण्यासाठी, शिक्षकाकडे मजबूत परस्पर कौशल्ये असणे आवश्यक आहे. जेणेकरून ते त्यांच्या विद्यार्थ्यांशी संपर्क साधू शकतील आणि त्यांच्या समस्या असल्यास ते सोडवू शकतील.

5. सकारात्मकता:

विद्यार्थी अनेकदा उदासीन आणि निराश वाटत असत. जर एखाद्या शिक्षकामध्ये नेहमी सकारात्मक राहण्याचा गुण असेल तर तो विद्यार्थ्यांना अनेक प्रकारे मदत करू शकतो. विद्यार्थी आणि शिक्षक यांच्यातील सकारात्मक दृष्टीकोन आणि सकारात्मक नातेसंबंध हे प्रभावी शिक्षण सुनिश्चित करण्यासाठी आवश्यक असलेली सर्वात महत्त्वाची गोष्ट आहे.

6. निष्पक्ष विचार:

शिक्षिकेने तिच्या सर्व विद्यार्थ्यांना समान वागणूक दिली पाहिजे. निष्पक्षता हा प्रभावी शिक्षकांचा सर्वात महत्त्वाचा गुण आहे. जेव्हा शिक्षक निष्पक्ष असतात, तेव्हा त्यांना आदर मिळतो आणि विद्यार्थ्यांना वर्गात सुरक्षित आणि मूल्यवान वाटते. वर्गात योग्य वातावरण तयार केल्याने विद्यार्थ्यांमध्ये विश्वास आणि आदर वाढेल आणि तुमच्या विद्यार्थ्यांना शिकवणे ही एक उत्तम गुणवत्ता आहे.

7. विनोदी:

जरी बहुतेक लोक विनोद हा एक गुण मानत नसले तरी, हा आदर्श शिक्षकाचा सर्वात लक्षणीय गुण आहे. जेव्हा वर्ग कंटाळवाणा होतो, तेव्हा चांगले हसणे आणि काही विनोद कोणाला आवडत नाहीत? विनोदी आणि विनोदी शिक्षकांमध्ये विद्यार्थ्यांशी सहज संपर्क साधण्याची क्षमता असते आणि ते आनंदी वातावरण तयार करू शकतात. विनोदी असण्याचा अर्थ फक्त विनोदी असणे, विनोदाचा आनंद घेणे आणि विद्यार्थ्यांकडून लहान खोडकर क्रियाकलाप करणे हा देखील विनोदी असण्याचा एक भाग आहे असे नाही.

8. सुसंगत:

सातत्य शिक्षक आणि विद्यार्थ्यांना सारखेच मदत करते. हे शिक्षकांना अधिक संघटित वाटण्यास मदत करते. व्यवस्थित आणि सुनियोजित राहिल्याने तणाव आणि तणाव दूर होतो. सुसंगततेने, आमचा अर्थ एक दिनचर्या आणि प्रणाली आहे. जेव्हा योग्य दिनचर्या असते तेव्हा विद्यार्थ्यांच्या आणि पालकांच्या बाजूने आदर वाढतो.

9. पुरस्कृत:

पाठीवर एक छोटीशी थाप खूप पुढे जाऊ शकते. शिक्षकांनी फायद्याचे असले पाहिजे आणि त्यांच्या विद्यार्थ्यांच्या प्रयत्नांची कबुली दिली पाहिजे. जेव्हा शिक्षक “चांगले केले”, “चांगले काम” इत्यादी म्हणतात आणि विद्यार्थ्यांना प्रोत्साहनाच्या चांगल्या शब्दाने बक्षीस देतात, तेव्हा ते त्यांना अधिक चांगले करण्यास प्रेरित करते आणि त्यांना चांगले शिक्षक बनवते. म्हणूनच, जेव्हा चांगल्या शिक्षकाचे सर्वात महत्त्वाचे गुण कोणते असा प्रश्न उपस्थित होतो, तेव्हा हा गुण चुकवता येणार नाही.

10. विश्वसनीय:

एक विश्वासार्ह शिक्षक असा असतो जो त्यांच्या नोकरीसाठी समर्पित असतो आणि विश्वासार्ह असतो. विश्वासार्हता हा शिक्षकाच्या सर्वोत्तम गुणांपैकी एक आहे. विश्वसनीय शिक्षकांना योग्य निर्णय आणि मूल्यांकन कसे करावे हे माहित असते. विद्यार्थ्याचे भवितव्य शिक्षकावर असल्याने, विद्यार्थ्यांनी विश्वसनीय शिक्षकांच्या हाताखाली अभ्यास करणे आणि शिक्षकांनी त्यांच्या विद्यार्थ्यांमध्ये विश्वासार्हतेची गुणवत्ता जोपासणे महत्त्वाचे आहे.

11. तापट:

आवड ही अशी गोष्ट आहे जी प्रत्येक शिक्षकात असायला हवी. शिकवणे हे सोपे काम नाही. शिक्षकांना त्यांच्या दैनंदिन जीवनात अनेक समस्यांचा सामना करावा लागतो. विद्यार्थ्यांच्या कमी व्यस्ततेपासून ते कमी संवाद साधण्यापर्यंत अनेक समस्या आहेत. आता ऑनलाइन अध्यापन आणि थेट वर्गामुळे शिक्षकांना आणखी मोठ्या समस्यांना तोंड द्यावे लागत आहे. उत्कटता ही मुख्य अत्यावश्यक गुणवत्ता आहे जी शिक्षकांना येणाऱ्या कोणत्याही समस्येवर मात करण्यास मदत करते. उत्कटतेने आणि योग्य ऑनलाइन शिकवण्याच्या व्यासपीठासह, शिक्षक यश मिळवू शकतात. टीचमिंट हे उत्कट शिक्षकांसाठी असेच एक व्यासपीठ आहे. या सोप्या आणि सुरक्षित ऑनलाइन शिकवण्याच्या अॅपसह, शिक्षक रिअल-टाइम विद्यार्थी-शिक्षक संवादासह थेट वर्ग घेऊ शकतात. येथे ऍप डाउनलोड करा.

12. प्रेरक:

अभ्यास आणि शिकण्याची कमी प्रेरणा ही जगभरातील प्रत्येक पालक, शिक्षक आणि विद्यार्थ्यांची प्रमुख चिंता आहे. शिक्षक आपल्या विद्यार्थ्यांना प्रेरित करण्यात मोठी भूमिका बजावू शकतात. वर नमूद केल्याप्रमाणे, पाठीवर एक लहान थाप खूप लांब जाऊ शकते. प्रॉम्प्ट फीड, गंभीर प्रशंसा, गट कार्ये इत्यादी काही पद्धती आहेत ज्या शिक्षक त्यांच्या विद्यार्थ्यांना प्रेरित करण्यासाठी लागू करू शकतात. जेव्हा एखादा शिक्षक नैसर्गिकरित्या प्रेरित असतो, जेव्हा ते त्यांच्या विद्यार्थ्यांना अधिक काही करण्यास सांगतात आणि त्यांना सर्वोत्कृष्ट होण्यासाठी प्रवृत्त करतात, तेव्हा परिणाम आश्चर्यकारक असतात.

13. सक्रिय ऐकणे:

बरेचदा, विद्यार्थ्यांना कोणीतरी त्यांचे ऐकावे असे वाटते. तुम्ही उत्तम शिक्षक तेव्हाच होऊ शकता जेव्हा तुम्हाला तुमच्या विद्यार्थ्यांना काय हवे आहे हे समजते आणि त्यांना काय हवे आहे हे समजून घेण्यासाठी तुम्हाला ऐकावे लागेल. सक्रिय ऐकणे हा आदर्श शिक्षकाचा सर्वात महत्वाचा गुण आहे.

14. पालनपोषण:

पोषण करणारा शिक्षक निरोगी वर्गाला प्रोत्साहन देतो. मते, अभिप्राय आणि चुकांसाठी पुरेशी जागा आहे. विद्यार्थ्यांना त्यांच्या समस्या आणि चुकांबद्दल त्यांच्याशी बोलण्यासाठी सहसा कोणीतरी आवश्यक असते. जेव्हा शिक्षक त्यांच्यावर कठोर होतात, तेव्हा विद्यार्थ्यांकडून वागण्याची शक्यता असते. जेव्हा एखादा शिक्षक पालनपोषण करतो तेव्हा विद्यार्थ्यांना सुरक्षित वाटते, ज्यामुळे विद्यार्थ्यांमध्ये आणि शिक्षकांबद्दल आदर वाढतो. विद्यार्थ्यांना वर्तणुकीशी किंवा सामाजिक अपंगत्व असल्यास, पालनपोषण करणारा शिक्षक त्यांना खूप मदत करू शकतो.

15. प्रामाणिकपणा:

विद्यार्थी त्यांच्या शिक्षकांकडे पाहतात आणि प्रामाणिकपणा हा विद्यार्थ्यांना आवश्यक असलेल्या महत्त्वाच्या गुणांपैकी एक आहे. तुम्ही करत असलेल्या कामाबद्दल, तुमचे विद्यार्थी आणि सहकाऱ्यांप्रती प्रामाणिकपणा अत्यंत महत्त्वाचा आहे. प्रामाणिकपणा हे सहसा एक पॅकेज असते, ते जबाबदारी, धैर्य आणि विश्वासार्हता यासारख्या गुणांसह येते.

16. वक्तशीरपणा:

वेळेवर असणे आणि वेळापत्रक आणि वेळापत्रकांना चिकटून राहणे हा आदर्श शिक्षकाचा सर्वात आवश्यक गुण आहे. विद्यार्थी तुमच्याकडून शिकतात आणि त्यांच्यात वक्तशीरपणाची भावना निर्माण करण्यासाठी, तुम्हाला त्याप्रमाणे जगावे लागेल. ही गुणवत्ता तुमची जबाबदारी आणि तुमच्या व्यवसायाप्रती बांधिलकी दर्शवते.

17. शिकण्याची इच्छा:

शिकवणे आणि शिकणे हातात हात घालून चालते. चांगला शिक्षक शिकणे कधीच थांबवत नाही. शिक्षण क्षेत्र दररोज बदलत असताना, शिक्षकांनी शिकणे आणि स्वत: चे कौशल्य वाढवणे आवश्यक आहे. उदाहरणार्थ, वर्ग ऑनलाइन होत असताना, शिक्षकांना थेट वर्ग आणि ऑनलाइन शिकवण्याबद्दल शिकावे लागेल. Teachmint सारख्या वापरण्यास-सोप्या ऑनलाइन शिकवण्याच्या अॅपमुळे, शिक्षकांना थेट वर्ग घेणे सोपे असले तरी, शिक्षकांनी नेहमी नवीन गोष्टी शिकण्याची इच्छा बाळगली पाहिजे.

18. संघटना कौशल्य:

ही गुणवत्ता शिक्षकांना वक्तशीर आणि शिस्तबद्ध राहण्यास मदत करते. संघटन आणि नियोजन हे चांगल्या शिक्षकाचे अत्यंत महत्त्वाचे गुण आहेत. सर्व चाव्या एका बॉक्समध्ये लेबल न लावता ठेवण्याची कल्पना करा. तुमच्या घराच्या चाव्या, लॉकरच्या चाव्या, कार आणि बाइकच्या चाव्या, सर्व काही एका मोठ्या बॉक्समध्ये. जर तुम्ही घाईत पळत असाल आणि तुमच्या चाव्या शोधत असाल, तर कल्पना करा की चाव्या शोधण्यात तुम्ही किती वेळ घालवाल. त्याऐवजी ते लेबल लावून वेगळे ठेवले असते तर तुमच्यासाठी ते सोपे झाले असते. तुमच्या शिकवण्याच्या कामालाही हेच लागू होते. जर तुम्ही व्यवस्थित आणि नियोजित असाल तर ते तुम्हाला वेळेवर येण्यास आणि तुमचे धडे पूर्ण करण्यात मदत करते. हे अध्यापनाचे अपरिहार्य वैशिष्ट्य आहे.

19. नैतिकता:

नैतिकता ही मूल्ये आणि विश्वासांचा एक मानक संच आहे ज्याचे शिक्षकांनी पालन केले पाहिजे. शिक्षकांची नैतिक तत्त्वे चांगली असणे महत्त्वाचे आहे. नीतिशास्त्र हेच आपल्याला बरोबर आणि अयोग्य काय हे सांगते आणि चुकीच्या गोष्टी करण्यापासून रोखते. विद्यार्थ्यांवर अन्याय करणे आणि विद्यार्थ्यांशी पक्षपात करणे हे शिक्षकाच्या नैतिकतेच्या विरुद्ध आहे.

20. प्रतिष्ठा: 

मानवतेचा आदर करणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. शिकण्याची सुरुवात शिक्षकांपासून होत असल्याने, शिक्षकांनी लिंग, स्थिती, जात, धर्म या गोष्टींचा विचार न करता प्रत्येकाचा आदर करणे अत्यंत आवश्यक आहे. निर्णय आणि पक्षपातीपणाला जागा नाही. हे अध्यापनाच्या वैशिष्ट्यांपैकी एक आहे जे शिक्षकांना वेगळे करते.

निष्कर्ष:

अध्यापन प्रभावी होण्यासाठी तत्त्वे आणि गुणांचा एक चांगला संच आवश्यक आहे. अध्यापनाची दिवसेंदिवस नव्याने व्याख्या होत असताना त्यांचे गुण जवळ बाळगणे त्यांच्यासाठी महत्त्वाचे आहे. जर तुम्ही शिक्षक असाल तर तुम्हाला माहिती आहे की वर्ग घेणे किती कठीण आहे. वर नमूद केलेले गुण शिक्षकांना या आव्हानांवर मात करण्यास मदत करतात. चांगले शिक्षण हे गुण आणि मूल्यांवर आधारित असते. 

आधी सांगितल्याप्रमाणे, तुमच्याकडे यापैकी कोणतेही गुण नसल्यास, काळजी करू नका, तुम्ही ते विकसित करू शकता.

-लेख संकलन आणि संपादन:

विद्यार्थी मित्र प्रा. रफीक शेख

डॉ. ए.पी.जे अब्दुल कलाम विद्यार्थी फाउंडेशन, परभणी.