डार्विन डे Darwin Day निमित्ताने लेख

आज : 12 फेब्रुवारी 2025...

डार्विन डे Darwin Day.. ✍️

चार्ल्स डार्विनच्या जयंतीच्या निमित्ताने त्याच्या अधोरेखित कार्याचा घेतलेला आढावा एका लेखाच्या निमित्ताने मित्रांनो... ✍️

“It is not the strongest of the species that survive, nor the most intelligent, but the one most responsive to change.”

(जगण्यासाठी सर्वात बलवान किंवा बुद्धिमान जीव नव्हे, तर जे बदलाला सर्वाधिक अनुकूल असतात तेच जास्त काळ टिकतात.)

         -चार्ल्स रॉबर्ट डार्विन

🔰चार्ल्स रॉबर्ट डार्विन: उत्क्रांतिवादाचा जनक..✍️

जगातील वैज्ञानिक विचारसरणीला आमूलाग्र बदल घडवणाऱ्या चार्ल्स रॉबर्ट डार्विन यांना “उत्क्रांतिवादाचे जनक” म्हणून ओळखले जाते. त्यांच्या संशोधनाने आणि सिद्धांताने केवळ जीवशास्त्राचे स्वरूपच बदलले नाही, तर मानवी विचारधारेवरही खोलवर परिणाम केला. त्यांनी मांडलेला "नैसर्गिक निवड" (Natural Selection) सिद्धांत आजही विज्ञानातील एक महत्त्वाचा पाया आहे.

🔰डार्विन यांचे प्रारंभिक जीवन:

चार्ल्स रॉबर्ट डार्विन यांचा जन्म 12 फेब्रुवारी 1809 रोजी इंग्लंडमधील श्रूस्बरी या गावात झाला. त्यांचे वडील रॉबर्ट डार्विन हे एक प्रसिद्ध डॉक्टर होते आणि आजोबा एरास्मस डार्विन देखील एक नामवंत वैज्ञानिक होते. त्यामुळे त्यांच्या घरात शास्त्रीय विचारसरणीला मोठे महत्त्व होते.

डार्विन यांना लहानपणापासूनच निसर्गात विशेष रस होता. त्यांना पक्षी, कीटक, वनस्पतींचे निरीक्षण करणे आवडत असे. त्यांनी प्रथम एडिनबरा विद्यापीठात वैद्यकशास्त्राचे शिक्षण घेतले. मात्र, त्यांना औषधोपचारात रस नव्हता. नंतर त्यांनी केंब्रिज विद्यापीठात धर्मशास्त्राचे शिक्षण घेतले, पण निसर्गाच्या अभ्यासानेच त्यांना अधिक आकर्षित केले.

🔰 "एच.एम.एस. बीगल" प्रवास – उत्क्रांतीच्या सिद्धांताची पायाभरणी:

1831 मध्ये चार्ल्स डार्विन यांना एच.एम.एस. बीगल (HMS Beagle) या शोध मोहिमेत नैसर्गिक शास्त्रज्ञ म्हणून सहभागी होण्याची संधी मिळाली. हा प्रवास जवळपास पाच वर्षांचा ( 1831 -1836) होता आणि त्याने डार्विन यांच्या जीवनाला एक नवे वळण दिले.

या मोहिमेत त्यांनी दक्षिण अमेरिकेतील विविध ठिकाणांची यात्रा केली. गॅलापगोस द्वीपसमूह हे विशेषतः त्यांच्या संशोधनाचे केंद्र बनले. या द्वीपसमूहातील वेगवेगळ्या पक्ष्यांचे, विशेषतः फिंच (Finch) जातीच्या पक्ष्यांचे त्यांनी सखोल निरीक्षण केले. प्रत्येक बेटावरील पक्ष्यांमध्ये थोडेसे भिन्न वैशिष्ट्ये दिसत असल्याचे त्यांनी नोंदवले. यामुळे त्यांना ही जाणीव झाली की प्राणी त्यांच्या पर्यावरणानुसार बदलतात.

🔰Theory of Evolution by Natural Selection : प्रजात्यांच्या उत्पत्तीचा सिद्धांत...

डार्विन यांनी आपल्या निरीक्षणांवर आधारित "On the Origin of Species" हे पुस्तक 1859 मध्ये प्रकाशित केले. या ग्रंथात त्यांनी नैसर्गिक निवड (Natural Selection) या संकल्पनेवर आधारित उत्क्रांतीचा सिद्धांत मांडला.

डार्विन यांच्या उत्क्रांतीच्या सिद्धांताचे मुख्य घटक:

1. वैविध्य (Variation): प्रत्येक प्रजातीतील व्यक्तींमध्ये काही नैसर्गिक फरक आढळतात.

2. उत्तरजीविता (Survival of the Fittest): जे जीव त्यांच्या पर्यावरणाशी चांगल्या प्रकारे जुळवून घेतात, तेच जास्त काळ जगतात.

3. उत्तराधिकार (Inheritance): योग्य गुणधर्म पुढील पिढ्यांमध्ये स्थानांतरीत होतात.

4. नैसर्गिक निवड (Natural Selection): निसर्ग स्वतःच सर्वोत्तम गुणधर्म असलेल्या प्रजातींची निवड करतो.

🔰डार्विन यांच्या कार्याचा प्रभाव:

डार्विन यांचा सिद्धांत केवळ जीवशास्त्रापुरता मर्यादित राहिला नाही. त्यांच्या विचारसरणीचा प्रभाव समाजशास्त्र, मानववंशशास्त्र, मानसशास्त्र, तत्त्वज्ञान आणि धर्मशास्त्रावरही पडला. त्यांच्या कार्यामुळे मानवी उत्क्रांतीचा अभ्यास अधिक वैज्ञानिक दृष्टिकोनातून केला जाऊ लागला.

🔰समाजातील प्रतिक्रिया:

डार्विन यांच्या सिद्धांताने खळबळ माजवली कारण त्यांच्या विचारांनी धार्मिक श्रद्धांना आव्हान दिले. त्यावेळी बहुतेक लोक मानत असत की सगळे जीव आणि माणूसही ईश्वराने निर्माण केले आहेत. परंतु डार्विन म्हणाले की जीवजंतूंची उत्क्रांती लाखो वर्षांच्या नैसर्गिक प्रक्रियेमुळे झाली आहे.

जरी त्यांच्या विचारांना विरोध झाला, तरी अनेक वैज्ञानिकांनी त्यांच्या सिद्धांताला मोठा पाठिंबा दिला. कालांतराने त्यांच्या सिद्धांताची सत्यता वैज्ञानिक पुराव्यांद्वारे सिद्ध झाली.

🔰डार्विन यांचे वैयक्तिक जीवन:

चार्ल्स डार्विन यांचे वैयक्तिक जीवन अतिशय साधे होते. 1839 मध्ये त्यांनी एम्मा वेजवूडशी विवाह केला. त्यांना दहा मुले होती. डार्विन यांना आरोग्यविषयक समस्या सतत भेडसावत होत्या, परंतु त्यांनी संशोधनाचा ध्यास कायम ठेवला.

1882 मध्ये त्यांचे निधन झाले आणि त्यांना वेस्टमिन्स्टर अ‍ॅबे, लंडन येथे आदराने पुरण्यात आले.

🔰चार्ल्स डार्विन यांचे आजचे महत्त्व:..✍️

आज चार्ल्स डार्विन यांचे कार्य आणि विचार वैज्ञानिक विश्वात अभूतपूर्व मानले जातात. त्यांच्या उत्क्रांतीच्या सिद्धांतामुळे आधुनिक जीवशास्त्राचा पाया घातला गेला आहे.

1. आधुनिक जीवशास्त्र: उत्क्रांतीशास्त्र, आनुवंशिकता, पर्यावरणशास्त्र, जैवविविधता यांसारख्या शाखांना डार्विन यांच्या सिद्धांतामुळे दिशा मिळाली.

2. मानवी उत्क्रांतीचा अभ्यास: मानवी वंशाच्या उत्पत्तीचा शोध घेण्यासाठी डार्विन यांच्या विचारधारेने मार्गदर्शन केले.

3. वैज्ञानिक पद्धतीचा प्रसार: डार्विन यांचे कार्य वैज्ञानिक विचारसरणीला बळकट करण्यास कारणीभूत ठरले. त्यांनी निरीक्षण, प्रयोग, आणि तर्कशुद्ध विचार प्रक्रियेवर भर दिला.

🔰डार्विन डे (Darwin Day):

डार्विन यांच्या जन्मदिनी, म्हणजेच १२ फेब्रुवारी रोजी "डार्विन डे" साजरा केला जातो. हा दिवस वैज्ञानिक विचारसरणी आणि मानवतेच्या उत्क्रांतीचा सन्मान करण्याचा दिवस आहे.

चार्ल्स डार्विन हे केवळ एक महान शास्त्रज्ञ नव्हते, तर त्यांनी मानवजातीच्या विचारसरणीला एक नवे दृष्टीकोन दिले.त्यांच्या उत्क्रांतीच्या सिद्धांताने विज्ञानात एक क्रांती घडवली. डार्विन यांचे जीवन आणि कार्य हे जिज्ञासा, संशोधन, आणि सत्य शोधण्याच्या प्रवृत्तीचे उत्तम उदाहरण आहे.

त्यांच्या संशोधन आणि विचार कार्य प्रेरणेतून आपणही शिकू शकतो की जीवनात प्रगतीसाठी बदल स्वीकारणे आणि परिस्थितीशी जुळवून घेणे अत्यंत आवश्यक आहे.

धन्यवाद मित्रांनो... 🙏

-एक पुस्तकप्रेमी आणि विज्ञानवादी..

-लेख संकलन आणि संपादन इंटरनेटवरील माहितीवरून.✍🏻

#विद्यार्थीमित्र प्रा.रफीक शेख 

🎓 डॉ. ए.पी.जे.अब्दुल कलाम विद्यार्थी फाउंडेशन, परभणी.

https://www.vidhyarthimitra.com