🔰 #वाचन_संकल्प_महाराष्ट्र -महाराष्ट्राचा वाचन-ज्ञान महोत्सव 2025
पुस्तक घडवतो -सशक्त मस्तक...!
लेख क्र.35
पुस्तक क्र.34
पुस्तकाचे नाव : The Science of Self-Learning - स्व-शिक्षणाचे विज्ञान
लेखक : Peter Hollins
पुस्तक प्रकार : जीवन तत्वज्ञान -प्रेरणादायी (बेस्ट सेलर )
पुस्तकाचं मूल्यमापन गुण : ★★★★☆ (4.5/5)
दिनांक 1 जानेवारी ते 15 जानेवारी ह्या पंधरवढ्यात महाराष्ट्र शासनाने जाहीर केलेल्या #वाचन_संकल्प_महाराष्ट्र ह्या वाचन महोत्सव प्रकल्पाबद्दल मागे एका पोस्टला आपण सर्वांनी लाख मोलाची भर टाकल्याने माझ्या वाचन प्रेरणा चळवळीला उत्साहाची लाट आल्याने खूप साऱ्या वाचकांनी मला काही सकारात्मक सूचनासह काही जगप्रसिद्ध बेस्ट सेलर पुस्तकांची ओळख आणि समिक्षा लिहण्याचा दिलेला सल्ला त्याबद्दल धन्यवाद मित्रांनो...
आजच्या शालेय आणि महाविद्यालयिन विद्यार्थ्यासह विविध समाज माध्यमांवर ज्ञानकण शोधणाऱ्या वाचकांसाठी बेस्ट सेलर पुस्तकांची नुसती यादी प्रकाशित करण्यापेक्षा त्या त्यां पुस्तकातील जीवन उपयोगी मूल्यं, त्याची समाजभिमुखता, काळानुरूप होणाऱ्या बदलांमधील अनुकलता, जीवन प्रेरणा, विविध प्रकाशनांनी मराठीत उपलब्ध करून दिलेल्या प्रादेशिक भाषा आणि जागतिक किर्तीच्या पुस्तकातील वेगळेपण मराठी वाचकांसाठी ज्ञान-पर्वंणी ठरावी ह्या हेतूने मी स्वतः काही पुस्तकांचं केलेलं ज्ञानार्जन.. आपणा सर्वाच्या सेवेत ह्या #वाचन_संकल्प_महाराष्ट्र - 2025 ह्या अनोख्या वाचन-महोत्सवात आजचं पुस्तकं...
📕The Science of Self-Learning.. ✍️
हे Peter Hollins यांचे एक प्रभावी आणि उपयुक्त पुस्तक आहे, जे स्वतंत्र शिक्षण (Self-Learning) घेण्याच्या विज्ञानावर प्रकाश टाकते. हे पुस्तक अशा व्यक्तींसाठी अत्यंत उपयुक्त आहे ज्यांना शालेय, महाविद्यालयीन किंवा औपचारिक शिक्षणाच्या मर्यादेपलीकडे जाऊन स्वतःच्या गतीने शिकायचे आहे.
लेखकाने वैज्ञानिक दृष्टिकोनातून आत्मशिक्षणाचे तंत्र समजावून सांगितले आहे आणि शिकण्याच्या प्रक्रियेत सुधारणा करण्यासाठी उपयुक्त साधने आणि तंत्रे दिली आहेत.
🔰 ह्या पुस्तकाचा उद्देश:..
हे पुस्तक केवळ "स्वतः शिकणे" का आवश्यक आहे यावर भर देत नाही, तर "स्वतः शिकायचे कसे?" यावर सखोल मार्गदर्शन करते. आजच्या डिजिटल युगात माहिती सहज उपलब्ध असली तरी ती प्रभावीपणे आत्मसात करण्यासाठी योग्य तंत्र आणि मानसिकता आवश्यक असते. लेखकाने या पुस्तकात त्याच मानसिकतेला आणि तंत्रांना स्पष्ट केले आहे.
📕पुस्तकातील मुख्य मुद्दे आणि संकल्पना:.. ✍️
1. आत्मशिक्षणाची मानसिकता आणि गरज...
पारंपरिक शिक्षण व्यवस्थेमध्ये विद्यार्थी शिक्षकांवर अवलंबून असतात. परंतु, वास्तव जीवनात शिकणे-प्रक्रिया ही स्वतःच्या इच्छेने आणि प्रयत्नाने होत असते. लेखकाने स्पष्ट केले आहे की आत्मशिक्षण हे केवळ बुद्धिमत्तेवर अवलंबून नसते, तर योग्य दृष्टीकोन, सातत्य आणि योग्य तंत्रांचा वापर यावर ते अवलंबून असते.
🔰Fixed Mindset vs. Growth Mindset:..
Fixed Mindset असलेल्या लोकांना असे वाटते की बुद्धिमत्ता आणि कौशल्य जन्मतः मिळतात आणि त्यात फारसा बदल करता येत नाही.
Growth Mindset असलेल्या लोकांना असे वाटते की सातत्यपूर्ण प्रयत्नांमुळे बुद्धिमत्ता आणि कौशल्ये सुधारता येतात.
आत्मशिक्षण प्रभावी करण्यासाठी Growth Mindset अनिवार्य आहे.
2. स्व-शिक्षणाची मूलभूत तत्त्वे... ✍️
लेखकाने आत्मशिक्षण प्रभावी करण्यासाठी काही मूलभूत तत्त्वे सांगितली आहेत:
1. जिज्ञासूपणा (Curiosity): शिकण्याची खरी सुरुवात जिज्ञासूपणातून होते. स्वतःहून शिकणाऱ्या लोकांनी कोणत्याही विषयाबद्दल खोलवर जाण्याची सवय लावली पाहिजे.
2. चिकाटी (Persistence): सतत प्रयत्न न केल्यास कोणतीही नवीन गोष्ट शिकणे कठीण होते.
3. स्वयं-शिस्त (Self-Discipline): स्व-शिक्षणाच्या प्रक्रियेत कोणीही आपल्याला जबाबदार धरत नाही, त्यामुळे स्वतःवर नियंत्रण ठेवणे आवश्यक आहे.
4. समस्यांचे विश्लेषण करण्याची क्षमता (Critical Thinking): केवळ माहिती गोळा करणे पुरेसे नाही, तर ती माहिती तर्कशुद्ध पद्धतीने समजून घेणे गरजेचे आहे.
3. आत्मशिक्षणासाठी प्रभावी तंत्रे आणि पद्धती... ✍️
लेखकाने स्व-शिक्षणासाठी काही वैज्ञानिक दृष्टिकोन मांडले आहेत, जे शिकण्याची गुणवत्ता वाढवतात:
(i) फोकस्ड आणि डिफ्यूज्ड मोड लर्निंग
Barbara Oakley यांनी सांगितलेल्या या तत्त्वानुसार मेंदू दोन प्रकारे शिकतो:
Focused Mode: जेव्हा आपण एखाद्या गोष्टीवर पूर्णपणे लक्ष केंद्रित करतो, तेव्हा मेंदू त्वरित शिकतो.
Diffused Mode: एखादी गोष्ट समजत नसेल, तर त्यावर थोडा वेळ थांबणे आणि इतर गोष्टी करणे मेंदूला माहिती व्यवस्थित प्रक्रिया करण्यास मदत करते.
(ii) अ‍ॅक्टिव्ह रीकॉल (Active Recall) आणि अंतराची पुनरावृत्ती (Spaced Repetition)
Active Recall: वाचलेली किंवा शिकलेली माहिती स्मरणात ठेवण्यासाठी ती स्वतःलाच प्रश्न विचारून आठवण्याचा सराव करावा.
Spaced Repetition: एखादी संकल्पना सतत थोड्या-थोड्या अंतराने पुनरावृत्ती करणे अधिक प्रभावी ठरते.
(iii) फेनिमन तंत्र (Feynman Technique)
शिकलेल्या संकल्पना सोप्या भाषेत समजावून सांगण्याचा प्रयत्न केल्यास त्या अधिक स्पष्ट होतात.
या तंत्रामध्ये एखादी माहिती आपण अगदी पाच वर्षांच्या मुलालाही समजेल अशा पद्धतीने समजावून सांगावी.
(iv) विचारांचा विचार करणे (Metacognition)
स्वतःच्या शिकण्याच्या सवयींवर विचार करणे आणि त्या सुधारण्यासाठी प्रयत्न करणे.
स्वतःला विचारायचे: "मी खरोखर समजलो का?" किंवा "यात काय सुधारणा करू शकतो?"
🔰स्व-शिक्षणाच्या अडचणी आणि त्यावर उपाय...
1. माहितीचा अतिरिक्त साठा (Information Overload)
आज इंटरनेटमुळे अमर्याद माहिती सहज उपलब्ध आहे, परंतु त्यातील योग्य माहिती निवडणे महत्त्वाचे आहे.
त्यासाठी लेखकाने "Just-in-Time Learning" तंत्र सुचवले आहे – गरज असेल तेव्हाच आवश्यक माहिती मिळवा आणि त्याचा वापर करा.
2. प्रेरणा टिकवून ठेवणे
सुरुवातीला शिकण्याची मोठी इच्छा असते, पण वेळ जसा जातो तसा उत्साह कमी होतो.
त्यामुळे स्पष्ट उद्दिष्टे (Clear Goals) निश्चित करणे आणि प्रगतीचा मागोवा ठेवणे आवश्यक आहे.
3. वेळेचे योग्य व्यवस्थापन (Time Management)
वेळेचा अपव्यय होऊ नये म्हणून Pomodoro Technique वापरण्याचा सल्ला दिला आहे – 25 मिनिटे काम आणि 5 मिनिटांचा ब्रेक.
📕लेखनशैली आणि भाषाशैली...✍️
Peter Hollins यांची लेखनशैली अत्यंत सरळ, सोपी आणि प्रभावी आहे. त्यांनी विज्ञान, मानसशास्त्र आणि वास्तव जीवनातील उदाहरणे यांचा समतोल साधत संकल्पना स्पष्ट केल्या आहेत.
🔰पुस्तकाच्या काही सकारात्मक बाजू:
✔ वैज्ञानिक पद्धतींवर आधारित शिकण्याच्या पद्धती स्पष्ट केल्या आहेत.
✔ कोणत्याही वयोगटातील लोकांसाठी उपयुक्त आहे.
✔ प्रत्यक्षात उपयोग करता येणाऱ्या अनेक तंत्रांचा समावेश आहे.
🔰काही मर्यादा:
-काही प्रकरणे अधिक सखोल असायला हवी होती.
-उदाहरणे थोडी अधिक ठोस आणि विविध क्षेत्रांशी संबंधित असती तर अजून प्रभावी वाटले असते.
📕"The Science of Self-Learning" ह्या पुस्तकात अनेक प्रेरणादायी आणि माहितीपूर्ण विचार आहेत... ✍️
1. आत्मशिक्षणाची महत्त्वाची तत्त्वे:
“Self-learning isn’t about intelligence; it’s about discipline, strategy, and persistence.”
(स्व-शिक्षण हे बुद्धिमत्तेवर अवलंबून नसते; ते शिस्त, रणनीती आणि चिकाटीवर अवलंबून असते.)
“You are your own best teacher. No one else will take responsibility for your education.”
(तुम्ही स्वतःसाठी सर्वोत्कृष्ट शिक्षक आहात. तुमच्या शिक्षणाची जबाबदारी कोणी दुसरा घेणार नाही.)
“Growth and learning happen when you challenge yourself, not when you stay in your comfort zone.”
(वाढ आणि शिक्षण तेव्हाच होते जेव्हा तुम्ही स्वतःला आव्हान देता, नाहीतर तुम्ही आरामाच्या क्षेत्रातच अडकून राहता.)
2. शिकण्याच्या योग्य पद्धती:
“Learning is not about consuming information; it’s about applying knowledge.”
(शिकणे म्हणजे फक्त माहिती मिळवणे नव्हे, तर त्या ज्ञानाचा प्रत्यक्ष उपयोग करणे होय.)
“Teach something to truly understand it. If you can’t explain it simply, you don’t understand it well enough.”
(काहीतरी समजून घ्यायचे असेल तर ते शिकवा. जर तुम्ही ते सोप्या भाषेत समजावू शकत नाही, तर तुम्हाला ते पुरेसे समजलेले नाही.) – [Feynman Technique]
“Your brain remembers what is useful and relevant, not what is passively consumed.”
(तुमचा मेंदू फक्त उपयुक्त आणि संबंधित माहिती लक्षात ठेवतो, निष्क्रियपणे मिळवलेली माहिती नाही.)
3. मानसिकता आणि सवयी:
“Motivation gets you started, but habits keep you going.”
(प्रेरणा सुरुवात करते, पण सवयी तुम्हाला सतत पुढे नेतात.)
“The difference between a master and a beginner is that the master has failed more times than the beginner has even tried.”
(एक निष्णात व्यक्ती आणि एक नवशिक्या यामधील फरक असा असतो की निष्णात व्यक्ती जितक्या वेळा अपयशी ठरलेली असते, तितक्या वेळा नवशिक्या प्रयत्नही केलेले नसतात.)
“The best investment you can make is in your own education, because knowledge compounds.”
(तुमच्यासाठी सर्वोत्तम गुंतवणूक म्हणजे स्वतःच्या शिक्षणात केलेली गुंतवणूक, कारण ज्ञान हे वाढत राहते.)
4. माहिती आणि अंमलबजावणी:
“Reading without application is like collecting tools without building anything.”
(वाचन करून अंमलबजावणी न करणे म्हणजे साधने गोळा करूनही काही न बांधण्यासारखे आहे.)
“Just-in-time learning is better than just-in-case learning. Learn what you need, when you need it.”
(फक्त-गरजेच्या वेळी शिकणे हे फक्त-कदाचित उपयोगी पडेल म्हणून शिकण्यापेक्षा अधिक प्रभावी आहे. गरज असेल तेव्हा योग्य ते शिका.)
"The Science of Self-Learning" हे पुस्तक आत्मशिक्षणाची मूलभूत तत्त्वे, मानसिकता आणि तंत्रे शिकण्यासाठी एक उत्तम मार्गदर्शक आहे. जर तुम्हाला स्वतः शिकण्याची सवय लावायची असेल, स्वतःचे कौशल्य सुधारायचे असेल किंवा पारंपरिक शिक्षणाच्या चौकटीबाहेर जाऊन नवीन ज्ञान आत्मसात करायचे असेल, तर हे पुस्तक निश्चितच वाचनीय आहे.
हे पुस्तक वाचकांना केवळ विचार करायला भाग पाडत नाही, तर प्रत्यक्ष कृती करण्याची प्रेरणा देते. त्यामुळे हे पुस्तक यशस्वी होऊ इच्छिणाऱ्या प्रत्येकाने वाचावे आणि त्यातील तत्वे आचरणात आणावीत मित्रांनो..
धन्यवाद...🙏
-एक पुस्तकप्रेमी आणि समीक्षक :
-लेख संकलन आणि संपादन इंटरनेटवरील माहितीवरून.✍🏻
#विद्यार्थीमित्र प्रा.रफीक शेख
🎓 डॉ. ए.पी.जे.अब्दुल कलाम विद्यार्थी फाउंडेशन, परभणी.
https://www.vidhyarthimitra.com
#वाचनसंकल्पमहाराष्ट्र, #आम्हीं_पुस्तकप्रेमी, #विद्यार्थीमित्र, #वाचनचाळ #वाचनचळवळ, #bookstagram,#die_empty, #रिक्तमरण,#readingcommunity,#मराठीसाहित्यिक, #एकता, #पुस्तकप्रेमीपुणेकर, #पुस्तक, #पुस्तकप्रेमी, #bookshelfspeakers, #पुस्तक_समीक्षा
Post a Comment