🔰 #वाचन_संकल्प_महाराष्ट्र -महाराष्ट्राचा वाचन-ज्ञान महोत्सव 2025
पुस्तक घडवतो -सशक्त मस्तक...!
लेख क्र.57
पुस्तक क्र.56
पुस्तकाचे नाव : The Righteous Mind – Why Good People Are Divided by Politics and Religion
लेखक : जोनाथन हाइट (Jonathan Haidt)
पुस्तक प्रकार : जीवन तत्वज्ञान -प्रेरणादायी (बेस्ट सेलर )
प्रकाशन वर्ष: 2012
रेटिंग: ⭐⭐⭐⭐⭐ (4.5/5)
दिनांक 1 जानेवारी ते 15 जानेवारी ह्या पंधरवढ्यात महाराष्ट्र शासनाने जाहीर केलेल्या #वाचन_संकल्प_महाराष्ट्र ह्या वाचन महोत्सव प्रकल्पाबद्दल मागे एका पोस्टला आपण सर्वांनी लाख मोलाची भर टाकल्याने माझ्या वाचन प्रेरणा चळवळीला उत्साहाची लाट आल्याने खूप साऱ्या वाचकांनी मला काही सकारात्मक सूचनासह काही जगप्रसिद्ध बेस्ट सेलर पुस्तकांची ओळख आणि समिक्षा लिहण्याचा दिलेला सल्ला त्याबद्दल धन्यवाद मित्रांनो...
आजच्या शालेय आणि महाविद्यालयिन विद्यार्थ्यासह विविध समाज माध्यमांवर ज्ञानकण शोधणाऱ्या वाचकांसाठी बेस्ट सेलर पुस्तकांची नुसती यादी प्रकाशित करण्यापेक्षा त्या त्यां पुस्तकातील जीवन उपयोगी मूल्यं, त्याची समाजभिमुखता, काळानुरूप होणाऱ्या बदलांमधील अनुकलता, जीवन प्रेरणा, विविध प्रकाशनांनी मराठीत उपलब्ध करून दिलेल्या प्रादेशिक भाषा आणि जागतिक किर्तीच्या पुस्तकातील वेगळेपण मराठी वाचकांसाठी ज्ञान-पर्वंणी ठरावी ह्या हेतूने मी स्वतः काही पुस्तकांचं केलेलं ज्ञानार्जन.. आपणा सर्वाच्या सेवेत ह्या #वाचन_संकल्प_महाराष्ट्र - 2025 ह्या अनोख्या वाचन-महोत्सवात आजचं पुस्तकं...
📕The Righteous Mind – Why Good People Are Divided By Politics and Religion..✍️
'The Righteous Mind’ हे पुस्तक राजकारण, धर्म आणि नैतिकतेच्या मनोवैज्ञानिक आणि सामाजिक मुळांचा अभ्यास करते. लेखक जोनाथन हाइट हे सामाजिक मानसशास्त्रज्ञ असून, त्यांनी या पुस्तकात मानवी नैतिकतेचा विकास, राजकीय आणि धार्मिक मतभेद यांचे शास्त्रीय विश्लेषण केले आहे.
लेखकाचं हे संशोधन माणसाच्या नैतिकतेच्या मूळ कारणांचा शोध घेते आणि समजावते की का बऱ्याचदा सुज्ञ आणि चांगल्या लोकांमध्ये राजकीय आणि धार्मिक मतभेद तीव्र कसे होतात ह्याचा शोध घेते.
📕 पुस्तकाची मुख्य संकल्पना.. ✍️
"The Righteous Mind" हे जोनाथन हैट (Jonathan Haidt) लिखित मानसशास्त्रीय आणि समाजशास्त्रीय पुस्तक आहे..
1. नैतिकतेच्या मुळाशी असलेल्या सहा पाया (Moral Foundations Theory)...
हाइट यांनी विविध संस्कृती आणि राजकीय विचारसरणीच्या अभ्यासावरून निष्कर्ष काढला की माणसाची नैतिकता सहा मूलभूत तत्त्वांवर आधारलेली असते:
1. Care/Harm (काळजी/इजा) – इतरांप्रती सहानुभूती आणि संरक्षण करण्याची भावना.
2. Fairness/Cheating (न्याय/फसवणूक) – प्रामाणिक व्यवहार, समतेची जाणीव.
3. Loyalty/Betrayal (निष्ठा/प्रतारणा) – गटभावना, समुदायाशी बांधिलकी.
4. Authority/Subversion (अधिकार/बंडखोरी) – सत्ता, परंपरा आणि समाजरचनेची जाणीव.
5. Sanctity/Degradation (पवित्रता/अपवित्रता) – धार्मिक आणि सांस्कृतिक मूल्ये, शुद्धतेची भावना.
6. Liberty/Oppression (स्वातंत्र्य/दडपशाही) – व्यक्तिस्वातंत्र्य आणि अन्याया विरोधातील संघर्ष.
प्रगतीशील विचारसरणीचे लोक (Liberals) मुख्यतः ‘Care’ आणि ‘Fairness’ यावर भर देतात, तर पुराणमतवादी (Conservatives) ‘Loyalty’, ‘Authority’ आणि ‘Sanctity’ या मूल्यांना जास्त महत्त्व देतात.
2. नैतिकतेचा हत्ती आणि स्वार (The Elephant and the Rider Metaphor)
हाइट आपल्या नैतिक निर्णयक्षमतेची तुलना हत्ती (भावना) आणि स्वार (तर्कशक्ती) यांच्याशी करतो.
हत्ती – आपली अंतःप्रेरणा, भावना आणि अवचेतन विचार.
स्वार – आपली तर्कशक्ती जी आपल्या भावनांना योग्य ठरवण्याचा प्रयत्न करते.
याचा अर्थ, बहुतेक लोक आधी भावनेवर आधारित निर्णय घेतात आणि नंतर त्यास तर्काचा आधार देतात. त्यामुळे राजकीय किंवा धार्मिक वादात तर्कशक्तीपेक्षा भावना जास्त प्रभावी ठरतात.
3. वैविध्यपूर्ण नैतिकता आणि गटशक्ती (Groupish Nature of Morality)
हाइट असा दावा करतो की नैतिकता केवळ व्यक्तीच्या चांगुलपणासाठी नसून गटांना (समाज, धर्म, राजकीय पक्ष) मजबूत करण्यासाठी विकसित झाली आहे. त्यामुळे लोकांना आपापल्या गटाच्या विचारसरणीवर अढळ विश्वास असतो आणि ते विरुद्ध विचारांकडे दुर्लक्ष करतात.
📕ह्या पुस्तकातील महत्त्वाचे निष्कर्ष.. ✍️
1. राजकीय ध्रुवीकरण नैसर्गिक आहे – कारण दोन्ही बाजूंना वेगवेगळ्या नैतिक मूल्यांचा आधार असतो.
2. धार्मिकता माणसाच्या नैतिकतेस आकार देते – त्यामुळे धर्माला पूर्णतः नाकारणे किंवा स्वीकारणे, दोन्ही टोकाची धोरणे अयोग्य ठरू शकतात.
3. लोकांना समजून घ्यायचे असेल, तर त्यांच्या नैतिक मूलभूत तत्त्वांचा विचार करावा लागतो.
📕 ह्या पुस्तकाचे गुण आणि मर्यादा:
🔰गुण.. ✍️
☝️विज्ञान आणि मानसशास्त्राचा उत्तम वापर – लेखकाने विविध संशोधनांचा आधार घेतला आहे.
☝️राजकीय आणि सामाजिक चर्चांसाठी महत्त्वाचे ग्रंथ – आधुनिक समाजात मतभेद का होतात हे समजून घ्यायला मदत होते.
☝️संवादाची नवीन दृष्टीकोन देते – कोणत्याही एका विचारसरणीवर अडकून राहण्यापेक्षा इतरांच्या नैतिकतेचा आदर करणे शिकवते.
☝️राजकीय आणि धार्मिक मतभेद समजून घेण्यासाठी वैज्ञानिक दृष्टिकोन देते.
☝️मानसशास्त्र, उत्क्रांतीशास्त्र आणि समाजशास्त्र यांचा सुंदर मेळ.
☝️नैतिक निर्णय प्रक्रियेचे वास्तववादी चित्रण.
📕काही मर्यादा.. ✍️
👇थोडेसे जटिल आणि सैद्धांतिक – काही ठिकाणी मानसशास्त्रीय सिद्धांत खूप तांत्रिक होतात.
👇व्यक्तिगत जबाबदारीपेक्षा गटाच्या भूमिकेवर भर – काही समीक्षकांच्या मते, हाइट व्यक्तीच्या जबाबदारीपेक्षा गटभावनांवर अधिक भर देतात.
👇काही संकल्पना क्लिष्ट आणि तांत्रिक वाटू शकतात.
👇लेखक गटभावनांना अधिक महत्त्व देतो, त्यामुळे व्यक्तिगत जबाबदारीचे महत्त्व काहीसे कमी भासते.
📕"The Righteous Mind" मधील काही प्रेरणादायी आणि विचारप्रवर्तक विचार... ✍️
1. नैतिकता आणि मानवी स्वभाव..
“Morality binds and blinds.”
(नैतिकता लोकांना जोडते आणि त्याच वेळी आंधळेही करते.)
→ आपले नैतिक मूल्य आपल्याला समुदायाशी जोडतात, पण तेच कधीकधी आपल्याला दुसऱ्या दृष्टिकोनाकडे पाहण्यास अडथळा निर्माण करतात.
“We are emotional creatures who have evolved to reason, not reasoning creatures who occasionally feel.”
(आपण तर्क करणारे प्राणी नाहीत, तर भावना असलेले प्राणी आहोत ज्यांनी तर्क विकसित केला आहे.)
→ आपले निर्णय भावनांवर आधारित असतात, आणि नंतर आपण त्यांना तर्काचा आधार देतो.
2. राजकारण आणि गटविचारसरणी..
“If you think that moral reasoning is something we do to figure out the truth, you’ll be constantly frustrated by how foolish, biased, and illogical people become when they disagree with you.”
(जर तुम्हाला वाटत असेल की नैतिक विचार करणे म्हणजे सत्य शोधणे, तर तुम्ही नेहमी निराश व्हाल. कारण मतभेद झाल्यावर लोक पूर्वग्रहदूषित आणि अतार्किक होतात.)
→ लोक बहुतेक वेळा सत्याच्या शोधात नसतात; ते त्यांच्या आधीच ठरलेल्या विश्वासांना समर्थन देत असतात.
“Political opinions function as team badges. We don’t reason about politics to find the truth. We reason to support our team.”
(राजकीय मतं ही संघाची ओळख असते. लोक सत्य शोधण्यासाठी राजकारणावर विचार करत नाहीत; ते आपल्या गटाचे समर्थन करण्यासाठी विचार करतात.)
→ राजकीय चर्चा बहुतेकदा वस्तुनिष्ठ नसते; ती आपल्या गटाची निष्ठा सिद्ध करण्यासाठी असते.
3. नैतिकतेचा पाया.. ✍️
“The human mind is a story processor, not a logic processor.”
(मानवी मन हे तर्क प्रक्रिया करणारे यंत्र नाही, तर गोष्टी प्रक्रिया करणारे यंत्र आहे.)
→ लोक तर्कापेक्षा कथा, अनुभव आणि भावना यावर जास्त विश्वास ठेवतात.
“You can’t make a group of people care about fairness and harm prevention alone. You need loyalty, authority, and sanctity too.”
(फक्त न्याय आणि हानी टाळण्यावर भर दिल्याने समाज कार्यरत राहत नाही; त्याला निष्ठा, सत्ता आणि पवित्रतेचीही गरज असते.)
→ समाज टिकून राहण्यासाठी वेगवेगळ्या नैतिक तत्त्वांचा समतोल आवश्यक आहे.
4. बदल आणि संवाद..
“When people are open and curious, rather than defensive, they learn and grow.”
(जेव्हा लोक खुल्या मनाने आणि कुतूहलाने विचार करतात, तेव्हा ते शिकतात आणि विकसित होतात.)
→ मतभेदांमध्ये अडकण्याऐवजी संवादासाठी खुल्या दृष्टीकोनाची गरज असते.
“To understand others, we must first understand the moral matrix that binds them.”
(इतरांना समजून घ्यायचे असेल, तर आधी त्यांच्या नैतिक चौकटीचा अभ्यास करावा लागेल.)
→ जर आपल्याला एखाद्याचा दृष्टिकोन समजायचा असेल, तर त्याच्या नैतिक मूल्यांचा आधार लक्षात घ्यायला हवा.
हे विचार "The Righteous Mind" च्या मुख्य संकल्पनांचा सार सांगतात – माणूस भावना आणि गटविचारांवर आधारित निर्णय घेतो, संवादासाठी उघड्या मनाने विचार करणं महत्त्वाचं आहे, आणि नैतिकतेची अनेक आयामं आहेत.
"The Righteous Mind" हे पुस्तक आपल्या राजकीय, धार्मिक आणि सामाजिक मतभेदांचे मानसशास्त्रीय विश्लेषण करते. जर तुम्हाला माणसांच्या नैतिकतेची उगमस्थाने आणि त्यांच्या विचारसरणीचे मूळ समजून घ्यायचे असेल, तर हे पुस्तक नक्कीच वाचावे.
"The Righteous Mind" हे केवळ मानसशास्त्रावर नाही, तर आपल्या सामाजिक वर्तनाच्या मूळ प्रवृत्ती समजावून घेण्यासाठी एक महत्त्वाचे पुस्तक आहे. राजकीय आणि धार्मिक मतभेद का होतात आणि त्यामागे माणसाची नैतिकता कशी कार्य करते हे समजून घ्यायचे असेल, तर हे पुस्तक नक्कीच वाचावे.
धन्यवाद...🙏
-एक पुस्तकप्रेमी आणि समीक्षक :
-लेख संकलन आणि संपादन इंटरनेटवरील माहितीवरून.✍🏻
#विद्यार्थीमित्र प्रा.रफीक शेख
🎓 डॉ. ए.पी.जे.अब्दुल कलाम विद्यार्थी फाउंडेशन, परभणी.
https://www.vidhyarthimitra.com
#वाचनसंकल्पमहाराष्ट्र, #आम्हीं_पुस्तकप्रेमी, #विद्यार्थीमित्र, #वाचनचाळ #वाचनचळवळ, #bookstagram,#die_empty, #रिक्तमरण,#readingcommunity,#मराठीसाहित्यिक, #एकता, #पुस्तकप्रेमीपुणेकर, #पुस्तक, #पुस्तकप्रेमी, #bookshelfspeakers, #पुस्तक_समीक्षा,#वाचनसंस्कार #पुस्तकप्रेमी #मराठीवाचन #ज्ञानमार्ग #readingcommunity
Post a Comment